In juni 1572 komt een klein geuzenleger, onder leiding van Adriaen van Swieten, de stad Gouda binnen. Na een paar dagen legt Gouda de eed van trouw af aan prins Willem van Oranje. Dit betekent niet dat iedereen gelukkig is met deze verandering. De angst en verbittering tegen de geuzen groeit in Gouda. De stad leidt honger, de economie ligt stil en het onderhoud van de vele soldaten kost heel veel geld. Er heerst angst vanwege het geweld tegen katholieke geestelijken. Een samenzwering in september 1572 van spaansgezinde Gouwenaars tegen de Prins wordt ontdekt. Zo wordt voorkomen dat een leger Spaanse soldaten onder leiding van hopman Maerten Schets de stad binnen komt.
In februari 1574 proberen een twintigtal regenten onder aanvoering van Gouds bestuurder Adriaan Pieterszoon opnieuw de stad in Spaanse handen te krijgen. Adriaan wordt daarbij gesteund door zijn schoonvader in Utrecht Jan Gerrtiszoon Heye, die geld heeft om een garnizoen soldaten naar Gouda te sturen. Handlangers in de stad zullen op een afgesproken moment het garnizoen uit Utrecht binnen laten. De dag daaraan voorafgaand arriveert bij toeval een afdeling geuzen in de stad. De paniek bij de samenzweerders is groot. De handlangers in Utrecht moeten gewaarschuwd worden. Het is nu niet een gunstig moment om de stad in te nemen. Adriaan bedenkt een list om een geheime boodschap de stad uit te smokkelen. Hij vraagt een handlanger om vermomd als kleermaker, een briefje, verstop in een knot wol naar Utrecht te brengen. Hij kan het beste overdag de stad verlaten bij de Vlamingpoort omdat het daar op een marktdag druk is en er niet heel streng gecontroleerd wordt. De smokkelaar gedraagt zich echter een beetje stuntelig en verdacht, waardoor de poortwachter hem aanspreekt en de geheime missie wordt ontdekt. De code in de boodschap wordt gekraakt. Alle betrokken Spaansgezinde Gouwenaars worden gearresteerd en berecht op het marktplein bij het stadhuis. Enkele krijgend de doodstraf en worden op de Markt onthoofd.
Vanwege deze samenzweringen, maar ook vanwege de kritische houding van het stadsbestuur, die regelmatig aansturen op vrede met Spanje, wordt door Willem van Oranje en door andere steden in de Staten van Holland regelmatig getwijfeld aan de loyaliteit van Gouda. Daarom worden er regelmatig troepen soldaten naar Gouda gestuurd om er zeker van te zijn dat de stad trouw blijft aan de Prins.
In 2018 deed 'het verradersbriefje' mee in de strijd om het archiefstuk van het jaar te worden. Bekijk hier het leuke filmpje dat gemaakt is over dit archiefstuk: https://www.youtube.com/watch?v=D7tSNzKRD0M.
Wil je weten wat er precies in het verradersbriefje staat? Lees bij Verdieping de transcriptie en de moderne vertaling van het verradersbriefje.
